Od dnia 1 września 1998 roku wszedł w życie nowy Kodeks karny, Kodeks postępowania karnego, Kodeks karny wykonawczy i ulegają zmianie niektóre zapisy, a także oznaczenia artykułów. Podajemy aktualnie obowiązujące artykuły Kodeksu karnego, w nawiasach zaś poprzednie oznaczenia.
U podstaw instytucjonalnego przeciwdziałania przemocy domowej znajdują się następujące przepisy prawne:
Kodeks karny
Polskie prawo karne ściga sprawców przestępstw przeciwko osobom bliskim za:
– znęcanie się fizyczne tub moralne nad członkiem swojej rodziny lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą bezradną art. 207 k.k. (art. 184 k.k.)
Aby przemoc mogła być uznana za przestępstwo znęcania się musi ona mieć charakter ciągły.
– zmuszanie, tj. używanie przemocy tub groźby bezprawnej w celu zmuszenia innej osoby do określonego zachowania się art. 191 k.k. (art. 167 k.k.)
– zgwałcenie – art. 197 k.k. (art. 168 k.k.) Przestępstwo to popełnia każdy, kto przemocą zmusza inną osobę do stosunku płciowego. Także wtedy, gdy robi to mąż w stosunku do własnej żony!
– uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego – art. 209 k.k. (art. 186 k.k.),
– kradzież na rzecz osoby najbliższej -art. 278 i 279 (art. 203 k.k.),
– grożenie innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę tub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groĽba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę ze będzie spełniona – art. 190 k.k. (art. 166 k.k.),
– uderzenie człowieka tub naruszenie w inny sposób nietykalności cielesnej – art. 217 k.k. (art. 182 k.k.),
– dopuszczenie się obcowania płciowego z krewnym w linii prostej, bratem tub siostrą albo z osobą pozostającej w stosunku przysposobienia – art. 201 k.k. (art. 175 k.k.),
– rozpijanie małoletniego, dostarczając mu napojów alkoholowych, ułatwiając mu ich spożywanie tub nakłaniając do spożywania takich napojów – art. 208 k.k. (art. 185 k.k.),
– porzucenie osoby poniżej 15 lat, a także osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny – art. 210 k.k. (art. 187 k.k.),
– uprowadzenie lub zatrzymanie, wbrew woli osoby powołanej do opieki, małoletniego albo osoby nieporadnej ze względu na jej stan psychiczny tub fizyczny – art. 211 k.k. (art. 188 k.k.),
– dopuszczenie się czynu lubieżnego względem osoby poniżej lat 15 – art. 200 k.k. (art. 176 k.k).
Kodeks rodzinny i opiekuńczy
Przy pomaganiu ofiarom przemocy w rodzinie istotna jest również orientacja w zapisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Mówią one o:
– warunkach zniesienia przez sąd wspólności majątkowej zarówno ustawowej, jak i umownej art. 52,
– możliwości sądowego ustalenia ojcostwa – art. 84,
– warunkach nałożenia obowiązku przyczynienia się ojca dziecka, nie będącego mężem matki, do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu – art. 141,
– obowiązku rodziców do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka – art. 133,
– warunkach orzekania rozwodu – art. 56,
– orzekaniu o winie rozkładu małżeństwa – art. 57,
– rozstrzyganiu o władzy rodzicielskiej, obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka w przypadku rozwodu – art. 58 par. 1,
– sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania w przypadku orzeczenia rozwodu – art. 58 par. 2,
– warunkach dokonania podziału wspólnego majątku art. 58 par. 3,
– warunkach żądania od rozwiedzionego małżonka środków na utrzymanie – art. 60,
– warunkach eksmisji – art. 36, 37 i 38.
Ustawa o wychowaniu w trzeźwości przeciwdziałaniu alkoholizmowi
Zgodnie z zapisami tej ustawy udzielanie pomocy rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, a w szczególności ochrona przed przemocą w rodzinie należy do zadań własnych gminy. Zapisy tej ustawy umożliwiają podjęcie interwencji w przypadku stwierdzenia bądź podejrzenia stosowania przemocy w rodzinie przez osoby nadużywające alkoholu, gdyż przewiduje:
– kierowanie na badanie przez biegłego osoby, która w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchy ta się od pracy bądź systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny – art. 24,
– możliwość sądowego zobowiązania do poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego – art. 26,
– możliwość sądowego ustanowienia na czas trwania tego obowiązku nadzoru kuratora – art. 31.
Fakt, że sprawca przemocy dokonuje czynów pod wpływem alkoholu, bez względu na to czy jest uzależniony, czy nie, nie zwalnia go od odpowiedzialności za przemoc wobec bliskich. Działania zmierzające do zatrzymania przemocy lub / i ukarania sprawcy powinny być podejmowane niezależnie.
Zgodnie z art. 23 ust. 3 Ustawy wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi pomoc niesiona dzieciom przez osoby lub instytucje może być udzielona wbrew woli rodziców lub opiekunów będących w stanie nietrzeźwym.
Osoby w stanie nietrzeźwości można zatrzymać w Izbie Wytrzeźwień (zgodnie z zapisami par. 1 pkt. 1 Rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie trybu doprowadzani osób w stanie nietrzeźwości, organizacji izb wytrzeźwień i zakresu opieki zdrowotnej oraz zasad ustalania opłat związanych z doprowadzeniem i pobytem w izbie wytrzeźwień) w przypadku, gdy swoim zachowaniem dają powód do zgorszenia, znajdują się w okolicznościach zagrażających ich życiu lub zdrowiu albo zagrażają życiu lub zdrowiu innych osób.
Doprowadzić do Izby mogą funkcjonariusze policji, pracownicy izby, a także inne osoby. Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy za wartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi 0,5 promila alkoholu (art. 46 ust. 3 Ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi).
Sprawca przemocy domowej będąc w stanie nietrzeźwym stanowi zagrożenie dla bliskich, ponieważ nie kontroluje swojego zachowania.
Hanna Dorota Sasal
