Współczesne nauki społeczne. także medyczne przypisują rodzinie bardzo ważną rolę profilaktyczną, uznając że rodzaj. jakość. nasilenie relacji międzyludzkich w rodzinie oraz różnorodność realizowanych zadań daje niewyczerpane okazje. by rodzina jako całość działała na rzecz ochrony zdrowia, życia, rozwoju osobowego, religijnego, moralnego, społecznego.
Zdrowa rodzina staje się źródłem radości i przyjemności wspólnotowych. Uspołecznia ona uczucia i dążenia swoich członków . dzięki czemu potrafią oni zrezygnować ze swobody indywidualnej na rzecz dobra rodziny.
Natomiast początek uzależnienia często wiąże się z dysfunkcjonalnym stylem wychowania i systemem rodzinnym. H. Izdebska na podstawie badań wymienia następujące fundamentalne błędy rodziców, których skutki uwidaczniają się szczególnie dotkliwie w postawie dorosłego już dziecka. Do błędów tych należą: organizowanie dzieciom „sterylnych” warunków, „ubezwłasnowolnienie” dzieci przez stałe narzucanie im własnych racji i doświadczeń, zbytnia surowość, autokratyczny sposób kierowania procesem wychowania lub przesadna pobłażliwość. zła organizacja życia rodzinnego, nadmierna lub wyłączna koncentracja na nauce przy jednoczesnym wyłączeniu dziecka z życia rodzinnego i obowiązków. Nadmiernie opiekuńcze postawy rodziców , dzięki którym dziecko ma wszystko, a często nawet więcej aniżeli powinno mieć, bez żadnych obowiązków w stosunku do rodziny, hamują proces społecznego dojrzewania człowieka i harmonijnego dorastania do zadań. Nadmierne ochranianie dziecka opóźnia osiągnięcie dojrzałości emocjonalnej i społecznej, rodzi bezradność, bądź też może powodować nadmierną pewność siebie, nastawienie wymagające i egoistyczne. Niedojrzałość emocjonalna. mająca swe podłoże w niewłaściwych postawach rodziców, może przejawiać się w nieumiejętności nawiązywania trwałych i głębokich związków uczuciowych przez te dzieci.
Na podstawie badań stwierdza się. że człowiek, który wychował się w nieprawidłowej rodzinie, w późniejszym życiu wykazuje małe przystosowanie społeczne, nieufne nastawienie do innych. Negatywny obraz siebie, wyniesiony z domu rodzinnego, wpływa na małą zdolność znoszenia frustracji i przykrych stanów emocjonalnych.
W świecie współczesnym. w którym zaczynają dominować postawy konsumpcyjne. coraz więcej rodziców w wychowaniu dzieci koncentruje się na działaniach prowadzących do stworzenia dzieciom jak najlepszych warunków rozwoju fizycznego i intelektualnego, na rozwijaniu i kształceniu tych umiejętności które w przyszłości pomogą im osiągnąć sukcesy, mniejszy natomiast nacisk kładzie się na ich rozwój emocjonalny i moralny.
Zdolność do wychowania dzieci. przyjęcie odpowiedzialności za ich prawidłowy rozwój wymaga od rodziców również dojrzałości we wszystkich sferach życia człowieka tj. w płaszczyźnie emocjonalnej, moralnej. aksjologicznej, duchowej, interpersonalnej.
Rodzina jest pierwszym i w wielu aspektach najważniejszym miejscem. w którym dzieci i młodzież uczą się życia odpowiedzialnego i trzeźwego. Rodzice, którzy pragną skutecznie pomagać dzieciom i młodzieży w uczeniu się odpowiedzialnego i trzeźwego życia. powinni sobie uświadomić, że nie można oddzielić trzeźwości od pozostałych sfer życia człowieka. Z tego względu wychowanie dzieci i młodzieży w trzeźwości wymaga od rodziców oddziaływania w wielu płaszczyznach. Oddziaływania te dotyczą najpierw kształtowania u młodych odpowiedzialnej postawy wobec alkoholu.
Szkołą dojrzałej postawy wobec alkoholu stają się te rodziny, w których dorośli dają odpowiedzialny przykład. Odpowiedzialność wychowawcza polegać będzie na zdolności rodziców, by spotykać się, rozmawiać, zwierzać, dzielić się przeżyciami, świętować, nawiązywać przyjaźń bez nadużywania alkoholu, a więc na trzeźwo. Dzieci powinny wiedzieć, że każde sięganie po alkohol w wieku szkolnym jest jego nadużywaniem, gdyż bardzo negatywnie wpływa na rozwój psychiczno-duchowy młodych oraz może doprowadzić do szybkiego uzależnienia się.
Życie trzeźwe jest owocem życia dojrzałego. A uczenie życia dojrzałego stanowi pierwsze i podstawowe zadanie rodziców wobec swych dzieci. Życie dojrzałe wymaga odpowiednich kompetencji człowieka w odniesieniu do całej swej rzeczywistości, we wszystkich jej wymiarach i przejawach. Wymaga więc, po pierwsze, kompetencji w odniesieniu do rzeczywistości cielesnej. Dojrzałość tu wymaga najpierw zdobycie rzetelnej wiedzy dotyczącej funkcjonowania ludzkiego organizmu (anatomia i fizjologia poszczególnych układów człowieka). Dużą pomoc rodzicom w tej dziedzinie może okazać szkoła. Po drugie dojrzałość w tej dziedzinie wymaga nabywania przez młodych zdolności do dyscypliny wewnętrznej oraz do kierowania ciałem by wyrażało ono miłość, odpowiedzialność, pracowitość, wytrwałość, służbę na rzecz bliźniego.
Dojrzałość wymaga także nauczenia się przez dzieci i przez młodzież, by w sposób odpowiedzialny posługiwali się ludzką zdolnością myślenia. Utrata zdolności do racjonalnego i odpowiedzialnego myślenia jest jednym z głównych mechanizmów choroby alkoholowej.
Także w tej dziedzinie rola rodziców jest niezastąpiona. Powinni oni być wzorem prawdomówności oraz dojrzałości w myśleniu. Powinni ponadto pomagać dzieciom w odkrywaniu pogłębionej prawdy o człowieku i o ludzkim życiu. Powinni rozwijać zainteresowania u swoich dzieci. Zainteresowania bowiem odgrywają w życiu człowieka ogromną rolę. Pobudzają do aktywności. rozwijają osobowość, inspirują do poszukiwania coraz głębszych odpowiedzi. Dzięki zainteresowaniom człowiek może poznać nowych ciekawych ludzi, łatwiej może odnaleźć swoje miejsce w życiu. wykonywać pracę, którą lubi. czuć się bardziej twórczy.
Rodzina ma doniosłą rolę do spełnienia na płaszczyźnie moralnej w wychowaniu dzieci. Zadaniem rodziców jest pomagać odkryć iż celem Bożych przykazań nie jest ograniczanie ludzkiej wolności ale chronienie człowieka przed wyrządzaniem krzywdy sobie i innym ludziom. Przykazania pełnią więc podobną funkcję jak nakazy i zakazy rodziców wobec dziecka. Takie normy są konieczne dla normalnego rozwoju. To rodzice są pierwszymi wychowawcami, którzy uczą dzieci jasnego odróżniania dobra od zła, jak też kształtowania dobrego sumienia.
Zadaniem rodziców jest pomaganie młodym w kształtowaniu prawego sumienia. Rodzice powinni w sposób jednoznaczny uczyć jasnego odróżniania dobra od zła. Jednocześnie powinni być bardzo cierpliwi w towarzyszeniu dziecku na drodze rozwoju. Zadaniem rodziców jest więc wyjaśnianie sensu poszczególnych norm postępowania. Nie wystarczy więc stwierdzić, że coś jest nakazane czy zakazane. Trzeba konkretnie pokazać w jaki sposób naruszanie określonych zakazów prowadzi do krzywdy i cierpienia.
Wielu psychologów uważa, że warunkiem prawidłowego rozwoju człowieka jest wiara w sens życia. Według V.E. Frankla sens jest związany z działaniem celowym i ukierunkowanym na wartości. Człowiek, by żyć pełnią życia, musi mieć ugruntowane poczucie pewności celu w życiu. Cel życia prowadzi do odnalezienia samego siebie, daje siłę, staje się motywacją pozwalającą przetrwać przeciwności.
Brak dojrzałej sfery duchowej sprawia, że dany człowiek sam nie wie, kim jest i nie wie jakie jest jego powołanie. Nie potrafi odróżnić dobra od zła, a przez to doświadcza ciągłych wątpliwości jak powinien postępować. W tej sytuacji ulega dyktaturze ciała lub emocji albo bezkrytycznie poddaje się naciskom zewnętrznego środowiska. W konsekwencji prowadzi to do wyrzutów sumienia i poczucia winy, a także do konfliktów z innymi ludźmi. A to wszystko stanowi stałe zagrożenie dla trzeźwości.
Rodzice zatem powinni pielęgnować rozwój duchowości u swoich dzieci. Jest to tym bardziej potrzebne, że sfera duchowa nie upomina się o swoje prawa i potrzeby z taką siłą i spontanicznością, jak sfera cielesna czy emocjonalna. Rodzice powinni więc troszczyć się o dostarczanie dzieciom „pokarmu” duchowego, dostosowanego do ich wieku i potrzeb. Chodzi tu między innymi o wspólną refleksję, rozmowy, podsuwanie wartościowych lektur, wskazywanie autorytetów.
W naszych czasach szczególnie ważnym zadaniem wychowawczym dla rodziców jest pomaganie młodym w kształtowaniu dojrzałej postawy wobec wartości.
Zadaniem rodziców jest pomaganie dzieciom w odkrywaniu podstawowych wartości takich jak miłość, prawda, sprawiedliwość, wierność. Również rodzice powinni pomagać swoim dzieciom we właściwym rozumieniu hierarchii odkrywanych wartości. Podstawowymi wartościami służącymi rozwojowi osobowości wychowanka są prawda i miłość.
Wprowadzenie wychowanka w świat prawdy i miłości wymaga wieloletniego kontaktu z tymi, którzy uczciwie szukają prawdy o człowieku i kochają wychowanka. W pełni proces ten może zrealizować się jedynie w ramach życia rodzinnego. Szkoła, Kościół i wszystkie inne instytucje wychowawcze powinny pełnić rolę pomocniczą wobec rodziny, na swój sposób i według swoich możliwości pomagając wychowankowi w odkrywaniu prawdy i miłości, czyli pomagając mu, by dojrzale zrozumiał i pokochał siebie i innych.
Prawidłowe więzi rodzinne mają istotne znaczenie w kształtowaniu dojrzałej osobowości dziecka. Z wielu badań wynika, że stopień sympatii, życzliwości, miłości, jaki dziecko przejawia w stosunku do innych osób w dużej mierze zależy od tego, ile miłości okazano jemu samemu w okresie dzieciństwa.
O efektach wychowania dzieci nie decydują specjalne metody , lecz rodzaj więzi rodziców z dziećmi.
Podstawą prawidłowych stosunków w rodzinie jest równowaga i stabilność wzajemnych stosunków pomiędzy rodzicami, ich poczucie odpowiedzialności oraz więź emocjonalna między wszystkimi członkami rodziny. Niedojrzałość w tym względzie oznacza więzi oparte na egoizmie, zazdrości, nienawiści, strachu, podporządkowaniu. Dojrzałość natomiast polega na uczeniu się mądrej i odpowiedzialnej miłości bliźniego. Istotnym zadaniem rodziców jest w tej sytuacji ukazywanie dzieciom pogłębionych motywów miłości bliźniego.
Prawidłowe więzi w rodzinie i właściwe przygotowanie wpływają na osiąganie przez dzieci dojrzałości do życia w trzeźwości. Dojrzałość ta pozwala na przezwyciężenie trudności codziennego życia.
Rodzina jest pierwszą i najważniejszą szkołą życia w trzeźwości. Rodziny, które formują dzieci według przedstawionych tutaj kryteriów stają się szkołą dojrzałej trzeźwości i bogatszego człowieczeństwa.
Bibliografia:
- John Bradshaw. Zrozumieć rodzinę. Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości. Warszawa 1994 r.
- Braun-Gałkowska, Psychologia domowa Olsztyn 1990 r.
- Braun-Gałkowska. Psychologiczna analiza systemów rodzinnych osób zadowolonych i niezadowolonych z małżeństwa. Lublin 1992 1:
- J. von Poel. W poszukiwaniu wartości ludzkich Warszawa 1979
- Izdebska. Przyczyny konfliktów w rodzinie Warszawa 1975
- Forward. Toksyczni rodzice. Warszawa 1992
Marian Łakomski
