Problemy z długą abstynencją…

Czy istnieje model trzeźwienia? Recepta na dobre życie? Czy można przestrzec przed niebezpieczeństwami na drodze rozwoju osobistego? Czy istnieją prawidłowości dotyczące problemów ludzi, którzy w pewnym okresie swojego życia zaprzestali picia alkoholu? Czy byli pod wpływem innych destrukcyjnych nałogów?

REKLAMA

Na te pytania staraliśmy się odpowiedzieć podczas warsztatów na zimowej szkole IPZ wraz z blisko 6O-cio osobową grupą ludzi utrzymujących długotrwałą abstynencję.

W niezwykłej różnorodności losów, doświadczeń, różnic indywidualnych, warunków rozwoju udało nam się ustalić pewne prawidłowości w indywidualnych drogach do trzeźwego, świadomego życia. Podczas naszych rozważań na te tematy wyróżniliśmy etapy, w trakcie utrzymywania abstynencji, z którymi identyfikowała się większość uczestników warsztatów, choć w różnej formie i nasileniu.

Analizowaliśmy te etapy biorąc pod uwagę sześć kategorii: emocje, potrzeby, relacje z ludźmi, wartości, normy i cele osobiste.

I Etap – wstępny, rozpoczynający drogę

– wiązał się zwykle z mniej lub bardziej wymuszoną decyzją abstynencji i zmaganiem się z nową sytuacją osobistą i społeczną.

• Dominowały emocje takie jak: niepewność, lęk, zagrożenie, wstyd ale też była zazwyczaj nadzieja i poczucie satysfakcji z osiąganych sukcesów.
• Najczęściej wyrażane potrzeby to: potrzeba opieki, akceptacji, zrozumienia, bezpieczeństwa. Często podawane jako najważniejsze było ratowanie biologicznej i psychicznej egzystencji.
• Ludzie byli na tym etapie groźni, oskarżający, nieprzewidywalni, ale też często niezbędni, po to by zauważyć i wesprzeć.
• Wartości gubiły się w chaosie emocjonalnego przeżywania trudnej sytuacji – ważne było jednoznaczność i sprawiedliwość w traktowaniu.
• Normy zachowania i postępowania bardziej przeszkadzały i straszyły, niż stanowiły drogowskazy w ważnych decyzjach życiowych.
• Cele osobiste były zamazane. Dominował cel utrzymania abstynencji i przeżycia.

II Etap – można go nazwać etapem właściwej terapii „euforycznego trzeźwienia czy odkrycia nowego świata”.

• Charakteryzował się wielkim nasileniem i zróżnicowaniem przeżywania emocjonalnego. Złość, wzruszenie, zazdrość, rywalizacja, współczucie i wsparcie mieszały się w jednym kotle. Emocje charakteryzowała intensywność, zmienność. Na tym etapie sygnalizowane były problemy z adekwatną kontrolą emocji.
• Przeważały potrzeby w zakresie życia emocjonalnego, miłości, przynależności, znaczenia. Abstynencja zaczęła być traktowana jako jedna z podstawowych potrzeb, warunkująca uzyskanie zaspokojenia innych.
• Najważniejsze wartości to: miłość, przyjaźń, przeżywanie silnych, przyjemnych doznań. Ważne stawały się na tym etapie wcześniej zaniedbywane wartości materialne. Wartością zaczynała być poprawa relacji w rodzinie.
• Żywe na tym etapie rozwoju były relacje z innymi ludźmi. Aktywne poszukiwanie silnych doznań prowadziło do nawiązywania nowych związków, relacje w rodzinie były bardzo burzliwe, konfliktowe. Potrzeba znaczenia i zaistnienia rodziła problemy natury rywalizacyjnej. Walka o władzę, ważność obecna była w domu, grupach wsparcia i klubach.
• Normy zachowania były mało zaznaczone „Ja tworzę normy i mam do tego prawo” ! . Nacisk na zaspokojenie potrzeb powodował często swoisty bunt przeciw normom społecznym przyjmowanym za powszednie obowiązujące.
• Cele – głównie nastawione na doznania, czasem zadośćuczynienie sobie i innym. Mało było na tym etapie celów długofalowych skonkretyzowanych i możliwych do realizacji.

III Etap – nazywany etapem pogłębionej terapii, refleksji „Po burzy”.

• Charakteryzuje go pewne uspokojenie w sferze emocjonalnej, ale także niedosyt, niepewność, obawa. Złość pojawia się, czasem nawet bez wyraźnego powodu, w sytuacjach subiektywnie odbieranych jako frustrujące.
• Potrzeby wyrażają pragnienie stabilizacji i bezpieczeństwa, ważna jest trwałość. Dominuje pragnienie prawdziwej, trwałej miłości, przyjaźni, ciągłości i spójności doświadczeń.
• W relacji z ludźmi dominuje dążenie do ograniczenia kontaktów – z ilości w jakość. Zaczyna pojawiać się dokonywanie świadomych wyborów zgodnych z preferencjami osobistymi, nastawienie na jakość w kontaktach, ważne jest zaufanie i trwałość związków. Często dochodzi na tym etapie do przewartościowania relacji rodzinnych. Podejmowane są ważne decyzje „być czy nie być razem”, na jakich zasadach budować związek na nowo?
• Siła ciężkości życia psychicznego przenosi się powoli w sferę wartości, pojawiają się uwewnętrznione, służebne normy, pomagające w bezpiecznym życiu. Przyjaźń, pewność stabilizacja, ważność rodziny, szczęście dla dzieci, to wartości którym zaczynają służyć normy moralne: „Widzę drugiego człowieka, nie czynię innemu co mnie nie miłe” – te podstawowe przykazania stają się powoli dostrzegalne i zaczynają obowiązywać.
• Abstynencja pojawia się na tym etapie jako uwewnętrzniona wartość, którą bardziej trzeba pielęgnować niż pilnować i chronić.
• Cele są lepiej określone, bardziej zoperacjonalizowane, większa jest odporność na niepowodzenia w ich realizacji bez zmiany założeń, ale także pojawiają się tu problemy: Czy idę dobrą drogą? Czy nie szkoda reszty życia? Czy to jest ten człowiek, z którym chcę być?

Te pytania w kategoriach celów i dążeń życiowych powodują często niepokój, rozterkę decyzyjną a często też problemy w sferze emocjonalnej, reakcje depresyjne, nieokreślony niepokój czy też wybuch złości bez wyraźnych powodów.

IV Etap – (większość z uczestników warsztatów z 6-14 letnią abstynencją uważa, że jest jeszcze przed nimi) nazywaliśmy „Świadomym trzeźwym życiem” lub „spokojną stabilizacją” .

• Charakteryzuje się spokojną kontrolowaną emocjonalnością. Możliwe są wszystkie, emocje ale pod pełną kontrolą. Służą jako „drogowskaz” lub sposób wyrażania „Ja”.
• Potrzeby w pełnej skali są jasno wyrażane i spokojnie realizowane w poszanowaniu granic i wartości innych ludzi.
• Relacje z ludźmi cechuje dojrzałość, zdolność do negocjacji potrzeb, pragnień i ograniczeń. Dominuje komunikacja wprost choć obecny jest humor i zabawa.
• Ważne są wartości uniwersalne, prawda, uczciwość, jednoznaczność, przyjaźń i miłość – rozumiana jako pełna akceptacja partnera. Ważny jest dobry wygląd i autoświadomość oraz nastawienie na ciągły rozwój w sferach dostępnych na danym etapie życia. Wartości duchowe i religijne stają się bardziej wyrażone i uświadomione.
• Normy są elastyczne, uwewnętrznione, ukierunkowujące i ułatwiające życie i działanie. „Nie kosztem innych”.

„Nie rób innemu, co Tobie nie miłe”; „Staraj się naprawiać błędy”; „Reaguj na zło”. To treść najczęściej wyrażanych nakazów moralnych.

Świadome przeżywanie dekalogu i nakazów wynikających z wyznawanej religii czy filozofii życia, pozwalają osiągnąć spokój wewnętrzny i poczucie koherencji – ciągłości i zgodności drogi życiowej z systemem wartości.

Cele życiowe są wypadkową celów ogólnych (rozwój, stabilizacja, trzeźwe życie, dążenie do tego, żeby coś po sobie pozostawić) – i celów konkretnych, dobrze zoperacjonalizowanych, pozwalających osiągnąć poczucie realizacji celów egzystencjalnych. To uogólnienie pracy i przemyśleń, prawie 60 ludzi utrzymujących długą, 4-16 letnią abstynencję, pozwoli może bardziej świadomie przeżywać etapy rozwoju, które są według mnie nieuniknione, choć niezwykle zróżnicowane i zindywidualizowane. Od kilku lat artykułowana przez środowisko abstynentów potrzeba „czegoś więcej”, po wieloletniej abstynencji wydaje się teraz bardziej zrozumiała i określona. Myślę, że już samo nazwanie etapów trzeźwienia i problemów, które się z nimi wiążą pomoże zidentyfikować indywidualne ograniczenia oraz ewentualne możliwości pomocy dla ludzi, którzy jej potrzebują.

Na zakończenie życzę sobie i czytającym ten artykuł pięknego życia na IV Etapie.

Leszek Sagadyn

Autor jest psychologiem, trenerem i superwizorem PTP.

Pełni funkcję dyrektora Specjalistycznego Psychiatrycznego ZOZ w Suwałkach.