Tematy i procedury pracy terapeutycznej dotyczące mechanizmu iluzji i zaprzeczania

W przedstawieniu genezy uzależnienia i roli czynników psycho-bio-społecznych ważna jest korekta przekonań pacjentów na ten temat, ponieważ często koncentrują się oni na poszukiwaniu winnych swego uzależnienia, usprawiedliwień i powodów do picia; niekiedy uważają, że są ,,skazani na picie” z przyczyn genetycznych. Tak działa ich mechanizm iluzji i zaprzeczania. Terapeuta pokazuje, że pozostanie przy tym sposobie myślenia praktycznie uniemożliwia zaprzestanie picia.

REKLAMA

W jaki sposób można się uzależnić?

Zadanie: pacjenci opisują na kartce swoja drogę do uzależnienia, podają własne powody, które doprowadziły ich do nadmiernego picia.

Z tez mikrowykładu: Żeby poradzić sobie ze swoim uzależnieniem, nie należy koncentrować się na przyczynach jego powstania. Zajmowa­nie się nimi odwraca uwagę od tego, Co dzisiaj można zrobić, żeby nie pić. Przykład konfrontacji tego sposobu myślenia: piłem, bo byłem niekochany przez rodziców nie jestem w stanie spowodować, by zmienić swoje dzieciństwo – jeżeli ciągle będę uważał to za powód do picia, to zawsze będę pił.

Zadanie cd.: pacjenci odczytują swoje ,,drogi do uzależnienia”, a terapeuta podsumowuje, że -mimo różnych przyczyn – wszyscy mają wspólną chorobę i w czasie terapii będziemy się zajmować tylko nią, czyli uzależnieniem od alkoholu. Pacjenci drą kartki ze swoimi ,,powodami do picia”.

Zadanie domowe: kontynuowanie wpisów do zeszytu „Co to jest alkoholizm ?” i ,,Czy jestem alkoholikiem?” oraz napisanie: ,,Dlaczego nie warto zajmować się przyczynami picia”.

Pić czy się leczyć ? – oto jest pytanie

Chęć powrotu do picia spowodowana jest bar­dzo często występującym w tym etapie terapii głodem alkoholowym, jednak w czasie tych zajęć terapeuta zajmuje się przede wszystkim myślami prowadzącymi do picia, czyli mechanizmem iluzji i zaprzeczania – następującymi jego przejawami: koloryzowaniem wspomnień alkoholowych, przekonaniami dotyczącymi korzyści i konieczności używania alkoholu, zaprzeczaniem konieczności i wartości utrzymywania abstynencji, uczestnictwa w terapii czy AA i wreszcie – osłabianiem wiary w możliwość osiągnięcia sukcesu w terapii.

Wydobycie i nazwanie tych schematów myślowych zmniejsza ich siłę i pozwala na przepracowanie. Pacjenci wypełniają ankietę ,,Dlaczego chciałbym wrócić do picia?”, którą rozpoczyna polecenie: ,,Zbadaj, jakie myśli wzmacniają twoją chęć powrotu do picia” i wpisują swoje myśli według kategorii: przyjemne wspomnienia związane z piciem alkoholu; korzyści, jakie dawało picie; wątpliwości co do sensu utrzymywania abstynencji; wątpliwości co do sensu terapii; obawy, że nie uda się utrzymywać abstynencji i ukończyć terapii.

Dalsza część ankiety dotyczy skutków takiego sposobu myślenia: ,,Myślenie takie może doprowadzić cię do picia alkoholu, a zatem do powrotu twoich kłopotów wynikających z picia. Jakie straty ponosiłeś w związku z piciem alkoholu, jakie masz z tego powodu problemy?” w następujących obszarach: w rodzinie i w kontaktach z osobami najbliższymi w pracy i sytuacji materialnej, w twoim zdrowiu, w sytuacji prawnej.

Zadanie domowe: na podstawie wypełnionej na zajęciach ankiety odpowiedzieć w zeszyciena pytanie: ,, Dlaczego zdecydowałem się przestać pić i kontynuować terapię ?”

Kiedy psychoterapia uzależnienia może byt skuteczna?

Najważniejszym problemem osoby uzależnionej jest to, że nie potrafi realistycznie ocenić siebie swojej sytuacji związanej z piciem. Psychoterapia uzależnienia od alkoholu będzie wiec polegała na rozbrajaniu mechanizmu iluzji i zaprzeczania.

Z tez mikrowykładu: konieczna jest ustawiczna praca nad sobą. Nie wystarcza samo wykonywacie zadań i zaleceń terapeutycznych, trzeba włożyć wiele osobistej pracy w zrozumienie siebie, uczenie się i wprowadzanie zmian w swoim funkcjonowaniu. Nikt nie jest w stanie zrobić tego za mnie. Pracy nad sobą nie mogę przerwać ani odłożyć na później, bo nałogowa część mojej psychiki (psychologiczne mechanizmy uzależnienia) znowu zacznie mną kierować.

Alkohol oszukuje, czyli o mechanizmie iluzji i zaprzeczania

Celem tych zajęć jest pokazanie, jakie zmiany zachodzą u osób uzależnionych w sterze intelektualnej i stworzenie możliwości identyfikowania tych zmian u siebie. Ponieważ w czasie identyfikowania wytworów tego mechanizmu pacjenci zaczynają dostrzegać ich prawdziwe (nałogowe) znaczenie, praca obejmuje także początki rozbrajania mechanizmu.

Z tez mikrowykładu:

1. Alkohol daje złudny obraz samego siebie fałszywą alkoholową wizje życia. Dlaczego po raz setny dajesz się na nią nabrać?
2. Dziecko czaruje i alkoholik czaruje. Dzieci, gdy są w trudnej sytuacji, której nie potrafią zmienić, lub gdy chcą czegoś, co jest dla nich nieosiągalne, zaczynają myśleć w sposób ma­giczno-życzeniowy.
3. Do myślenia magiczno-życzeniowego wra­camy podświadomie jako dorośli, gdy znajdu­jemy się w krytycznej sytuacji. jest to nasza ostatnia ,,deska ratunku”. Zawsze jednak potrafimy wrócić do praw rządzących rzeczywistością. W miarę postępu choroby alkoholowej osoba uzależniona coraz bardziej traci grunt pod nogami, zaczyna wiec czarować i wierzyć w te czary. Dotyczą one jednak tylko jednej sprawy: picia alkoholu i skutków tego picia. Niektórzy nazywają to ,,pijanym myśleniem”.

Czary alkoholika:

• zmienia to, co było:

–          zapomina („Coś ostatnio po pijaku chyba narozrabiałem, ale nie pamiętam, co to było”);

–          koloryzuje pijackie wspomnienia (,,Ale była świetna popijawa u Józka”);

• zmienia to, co jest (alkoholowa wizja życia):

–          racjonalizuje (,,Wszyscy mężczyźni piją, wiec ja też”);

–          uprawia zabiegi magiczne (,,Gdy będę pił w szklankach do cocktailu i dodam wodę i lód, to się nie upiję”);

–          zaprzecza (,,Nie mam problemów z alko­holem, nie wiem, jak znalazłem się w izbie wytrzeźwień”).

Czasem alkoholik nie widzi i nie słyszy tego, czego nie chce, czyli tego, co przeszkadzałoby mu w piciu:

–          ucieka w marzenia (,,Nie mam czasu na załatwienie tej sprawy, lepiej pomyślę o tym, jak będzie fajnie, gdy już zostanie załatwiona”);

–          unika odpowiedzialności, obwinia innych (,,To koledzy mnie namówili”, ,,Szef się na mnie uwziął”).

1. Alkohol oszukuje. U osób uzależnionych myślenie magiczno-życzeniowe ma za zada­nie zakamuflować konsekwencje picia I umożliwić dalszy kontakt z alkoholem. W ten sposób działa mechanizm iluzji i zaprzeczania: daje wiarę w czary, gdyż powstaje i działa podświadomie. Alkohol oszukuje, ponieważ zmienia się tylko wizja życia, a nie sama rzeczywistość, z którą w końcu osoba uzależniona będzie musiała się spotkać.

Zadanie: pacjenci otrzymują ankietę ,,Czary alkoholika”, w której mają podać przykłady własnego ,,pijanego myślenia”. Są one omawiane w gru­pie pod kątem celu, jakiemu służyły.

Zadanie domowe: napisać, w jaki sposób al­kohol oszukuje.

Czy pijane myślenie to już przeszłość ?

Celem zajęć jest uświadomienie pacjentom ze nadal nie mogą mieć pełnego zaufania do własnego sposobu myślenia w kwestiach związanych z piciem alkoholu, ważnością leczenia, skutkami picia itp. Pacjenci powinni nauczyć się rozpoznawać schematy myślowe mechanizmu iluzji zaprzeczania i uznać je za zagrażające leczeniu utrzymywaniu trzeźwości.

Z tez mikrowykładu: mechanizm iluzji i zaprze­czania nie znika z chwilą zaprzestania picia. Sta­re schematy myślowe odzywają się głównie w stresowych sytuacjach i zniekształcaj ocenę rzeczywistości. Pijane myślenie, jeśli się go nie zatrzyma, może doprowadzić do przerwania le­czenia i powrotu do picia.

Ćwiczenie: terapeuta prosi, żeby pacjenci przynieśli na zajęcia przezroczyste szklanki napełnione wodą, podnieśli je do oczu i powie­dzieli, jak zmienia się obraz widziany przez szklankę wody. Porównuje to do widzenia przez nich rzeczywistości wtedy, gdy pili. Po wylaniu wody i podniesieniu do oczu pustej szklanki obraz nadal jest zniekształcony, choć mniej. Terapeuta porównuje ten stan do obecnej oce­ny rzeczywistości: nie ma już alkoholu ale pozostała szklanka, czyli mechanizm iluzji i za­przeczania. Jak rozpoznać pijane myślenie ? Po powrocie do ankiety ,,Czary alkoholika” tera­peuta przypomina o funkcjach mechanizmu iluzji i zaprzeczania, podkreślając, że najłatwiej rozpoznać go, gdy po przeczytaniu pytaniań do czego dany sposób myślenia prowadzi, pojawia się odpowiedź: do picia.

Rozpoznawanie niektórych zasad nałogowej logiki

i zamiana na trzeźwe myślenie

• ,,To nie ja” – czy pacjent bierze odpowie­dzialność ? Zamiana na: „Biorę odpowiedzialność za to, co robię, np. za swoje picie”.
• „To nie dlatego” – czy pacjent zaprzecza racjonalizuje przyczyny przykrych zdarzeń ? Za­miana na: ,,Szukam prawdziwych przyczyn, np. że moje kłopoty biorą się z picia alkoholu”.
• ,,To nie tak było” – czy pacjent zaprzecza niewygodnym faktom ? Zamiana na: ,,Uważnie słucham, co inni mówią na temat zdarzeń, w których brałem udział, np. że skompromitowa­łem się, gdy się upiłem”
• ,,Tym razem na pewno sięuda” – czy pacjent powtarza nieudane zachowania, zgłasza nieracjo­nalny optymizm ?. Zamiana na: ,,Nie podejmę kolejnych prób takiego samego zachowania, które zawsze przynosiło mi porażki, np. nie będę tym razem sprawdzał, czy mogę się nie upić”.
• ,,Od jutra będzie zupełnie inaczej” – czy pa­cjent wierzy w magiczną poprawę sytuacji (bez własnych działań)?. Zamiana na: ,,Nie snuję nierealnych wizji, staram się planować w oparciu o konkrety, np. zastanowię się, co mam zrobić, żeby osiągnąć sukces w konkretnej sprawie”.
• ,,Oni są do mnie uprzedzeni” – czy pacjent obwinia innych za własne niepowodzenia ?. Za­miana na: ,,Nie obwiniam innych za swoje nie­powodzenia, krytycznie przyglądam się sobie, np. mówiłem głupstwa po pijanemu i dlatego mój znajomy nie uważa mnie za inteligentną osobę”.
• ,,Niewygodne fakty znikają, gdy się o nich nie myśli” – czy pacjent ucieka od przyglądania się im ? Zmiana na: ,,Zastanawiam się i analizuję swoje kłopoty, np. rozważam, jak faktycznie wygląda moja sytuacja w pracy”.
• ,,Wystarczy mocno chcieć, aby to mieć” -czy pacjent koncentruje się na pragnieniu, a nie na działaniu ? Zamiana na: ,,Wykorzystam moje pragnie­nia jako źródło energii do konkretnego działania w celu ich zaspokojenia, np. zrobię określoną rzecz, żeby poprawić swoją sytuację materialną”.
• „Co by nie było, jakoś to będzie” – czy pacjent stara się przeczekać trudne sytuacje, nie próbuje sam na nie wpływać ? Zamiana na: Uznam swój wpływ na to, co mnie spotyka, np. zdecyduję co będę robić jutro. Ustalę, co zrobię, żeby uniknąć bólu zęba”.
• ,,Co się stało, to się nie odstanie” – czy pa­cjent nie naprawia szkód, nie myśli o zadość­uczynieniu ? Zamiana na: „Podejmę odpowie­dzialność za to, co kiedyś zrobiłem, będę naprawiać wyrządzone krzywdy”.

Zofia Sobolewska

Przedruk z miesięcznika „Świat Problemów” nr 2/99

wydawanego przez Państwową Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych